Speeksel wordt geproduceerd door een drietal gepaard aangelegde speekselklieren en honderden kleine speekselkliertjes die verspreid zijn in de mondholte. Speeksel heeft een aantal functies: het helpt bij het eten, het zorgt ervoor dat de mond vochtig is waardoor u gemakkelijker kunt slikken, het heeft een reinigende functie van de tanden en het helpt bij de eerste vertering van voedingsstoffen door de enzymen die zich in het speeksel bevinden.

Daarnaast biedt speeksel de eerste bescherming tegen bacteriën. Het bevat afweerstoffen die schimmels en schadelijke bacteriën te lijf gaat. Ook helpt speeksel bij het gezond houden van het glazuur van onze tanden. De speekselklieren produceren bij een volwassene zelfs meer dan 1 liter speeksel per dag.

Ieder mens heeft drie paar grote speekselklieren en honderden kleine speekselkliertjes:

• De glandula parotis, ook wel oorspeekselklier genoemd, ligt links en rechts voor het oor en achter de kaakhoek.
• Onder de kaakhoek bevinden zich links en rechts de submandibulaire speekselklieren.
• De sublinguale speekselklieren vullen de ruimte onder het slijmvlies van de mondbodem.
• De accessoire speekselklieren zijn de honderden kliertjes die verspreid liggen onder het slijmvlies van de mond een keel.

 

 

Rond de mond bevinden zich drie paar grote speekselkieren (1. voor het oor, 2. onder de kaakhoek en 3. onder de tong) en talrijke speekselklieren onder het slijmvlies van de mond.

 

AANDOENINGEN VAN DE SPEEKSELKLIEREN

Aandoeningen van de speekselklieren komen regelmatig voor en kunnen zich op verschillende manieren presenteren:

• goed- en kwaadaardige gezwellen
• speekselklier steentjes
• virale ontstekingen
• bacteriële ontstekingen
• functionele afwijkingen
• slijmcysten
• droge mond
• kwijlen
• syndroom van Sjögren

 

TUMOR OF GEZWEL

Een stevig aanvoelende zwelling in een deel van de speekselklier kan soms wijzen op een gezwel of tumor. In de oorspeekselklier is een tumor in meer dan 80% van de gevallen goedaardig. Bij verwaarlozing hiervan kunnen de afmetingen echter wel enorm worden. Verwijdering van een speekselklier tumor is daarom verstandig. Sommige speekselkliergezwellen zijn kwaadaardig. Ze voelen veel harder en onregelmatiger aan. Soms is er uitval van de aangezichtszenuw, waardoor het ooglid of de mondhoek niet meer goed beweegt. Operatieve verwijdering van de speekselklier is in dergelijke gevallen aangewezen.

Zwellingen van de speekselklieren kunnen ook optreden bij een verandering van de stofwisseling, zoals suikerziekte, leverziekten of schildklierafwijkingen. Ook bij alcoholmisbruik of eetstoornissen (anorexia nervosa) komen dergelijke zwellingen niet onfrequent voor. Deze zwellingen zijn bijna altijd dubbelzijdig.

 

SPEEKSELSTEENTJES

Op alle leeftijden bestaat er kans op de vorming van een speekselsteen. Dit is een verkalking van ingedikt speeksel in de speekselklier of in de afvoergang hiervan. Meestal wordt een dergelijk steentje aangetroffen in de submandibulaire speekselklier. Door verstopping van de afvoergang kan het speeksel niet worden afgevoerd in de mondholte. Zwelling en pijn van de klier is dan vaak het gevolg. Een klein steentje kan soms spontaan verdwijnen. Iets grotere stenen worden door de kaakchirurg verwijderd door een incisie (sneetje) in de mondbodem te maken waardoor de afvoergang kan geopend worden. Soms, bij stenen in de speekselklier zelf, moet de volledige speekselklier worden verwijderd via een ingreep onder algemene narcose.

 

ONTSTEKING VAN EEN SPEEKSELKLIER

Een ontsteking met pijn en zwelling kan het gevolg zijn van een al langere tijd minder goed functionerende speekselklier. Bacteriën uit de mond dringen via de afvoergang binnen en veroorzaken een ontsteking (soms erg hevig). Zwelling, pijn en soms ook koorts staan hierbij op de voorgrond. Dit zien we ook wel vaker bij patiënten in een algemeen zwakke conditie of patiënten op de afdeling intensive care. In een eerste fase van de behandeling zal de infectie behandeld worden door antibiotica. In uitgesproken gevallen moet de infectie gedraineerd worden of de klier verwijderd worden.

Ook virussen kunnen een ontsteking veroorzaken. Een bekend voorbeeld op kinderleeftijd is het bofvirus.

 

FUNCTIONELE AFWIJKINGEN

De speekselproductie, het slikken en de lipsluiting zijn heel nauwkeurig op elkaar afgestemd. Wanneer het slikproces niet normaal verloopt is er vaak sprake van kwijlen. Dit komt voor bij kinderen met een motorische handicap en bij de ziekte van Parkinson. Met de speekselklieren zelf is hier dan meestal niets aan de hand.

 

SLIJMCYSTE / MUCOCELE

Een veel voorkomende aandoening is een slijmcyste van de kleine speekselkliertjes in de lip. Een dergelijke cyste wordt mucocèle genoemd en wordt voornamelijk gezien aan de binnenkant van de onderlip. Vermoedelijk wordt een mucocoele veroorzaakt door een verstopping van de afvoergang van het speekselkliertje door op de lip te bijten of te vallen. Het speekselkliertje blijft speeksel produceren waardoor een cyste ontstaat. Behandeling bestaat uit chirurgische verwijdering van de aangedane speekselklier. Enkel insnijden of aanprikken van de zwelling heeft geen zin aangezien het letsel op deze manier snel zal terugkomen. Een dergelijke ingreep kan gebeuren onder lokale verdoving.

 

DROGE MOND OFWEL XEROSTOMIE

Heel wat medicamenten hebben als bijwerking dat ze de speekselproductie sterk afremmen. De meest bekende remmers zijn middelen tegen depressies, bij te hoge bloeddruk of bij urineverlies. Wanneer meerdere medicamenten tegelijk worden genomen, zoals bij vele oudere patiënten, is de kans op deze bijwerking groter.

SYNDROOM VAN SJOGREN

Bij het syndroom van Sjögren spreken we van een ontsteking van de speekselklieren. Zwelling en onsteking treden wisselend op. Deze ziekte treedt vooral op bij vrouwen (90%). Er is een overproductie aan antistoffen, die zich hechten aan speeksel- en traanklieren en daar ontsteking en afbraak van het klierweefsel veroorzaken. Het gevolg is een droge mond, droge en branderige ogen, met veel irritatie en branderigheid van de slijmvliezen.